13 września 1944 roku nad Górną Orawą rozegrał się dramat bombowca 817 Dywizjonu 483 Grupy Bombowej 15 Armii Powietrznej Stanów Zjednoczonych. Amerykański samolot bombowy Boeing-B 17 z grupy „Latających Fortec”, wykonując jedną z misji bojowych, mających na celu niszczenie przemysłu chemicznego III Rzeszy, został poważnie uszkodzony podczas nalotu na fabryki chemiczne w Blachowni Śląskiej. Nad Górną Orawą, osaczony przez niemieckie myśliwce, samolot przegrał nierówną walkę. Załoga rozpoczęła ewakuację. Amerykańscy lotnicy wylądowali na Orawie. Dzięki bohaterskiej postawie ludności Orawy i żołnierzy Orawskiej Placówki AK „Limba” pięciu lotników zostało ukrytych i nie dostało się w ręce wroga.
Bohaterstwu załogi bombowca oraz żołnierzy Orawskiej Placówki AK „Limba” i mieszkańców Orawy, biorących udział w akcji ratowania amerykańskich lotników, w miejscowości Jabłonka poświęcony został obelisk „Ocaleni dzięki Odważnym”, odsłonięty uroczyście w 70-tą rocznicę tamtych wydarzeń.
Uroczystość upamiętniająca rozpoczęła Msza św. w intencji żołnierzy Orawskiej Placówki AK „Limba”, mieszkańców biorących udział w akcji ratowania amerykańskich lotników i załogi bombowca, koncelebrowana w kościele pw. Przemienienia Pańskiego w Jabłonce, pod przewodnictwem księdza dziekana Kazimierza Czepiela.
Dalsze uroczystości obyły się w Michalowskim Dziole, gdzie z inicjatywy Wójta Gminy Jabłonka, Antoniego Karlaka, stanął obelisk „Ocaleni dzięki Odważnym”. Uroczystość rozpoczęło wprowadzenie pocztów sztandarowych, wejście Wojskowej Asysty Honorowej oraz odegranie hymnu państwowego. Po przywitaniu gości, głos zabrał główny organizator, wójt Gminy Jabłonka. Przypomniał, że „Orawianie w tamtych trudnych czasach, mimo, że groziła im za to śmierć, podali rękę drugiemu człowiekowi, rękę lotnikom. Są bohaterami, są dla nas przykładem. Pisarza– noblista Gabriel José de la Concordia García Márquez, mówił: „Ojczyzna bez bohaterów, jest jak dom bez drzwi”. Ci ludzie są dla nas bohaterami swoich czasów, przekazują nam wiedzę, jak budować patriotyzm, wskazują nam drogę do przyszłości, bo czym innym jest podanie ręki drugiemu w potrzebie? Jest czymś naturalnym, płynącym prosto z serca i miłości do Ojczyzny – mówił Antoni Karlak.
Następnie zgromadzeni wysłuchali krótkich wystąpień gości honorowych uroczystości: Aarona Lustera – Konsula Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, płk Janusza Kurzyny–Szefa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w Krakowie, Stanisława Hodorowicza– Senatora RP, Piotra Kurka– przedstawiciela Prezydium Zarządu Głównego Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej i Roberta Kowalskiego– Prezesa Polskiego Towarzystwa Historycznego oddziału Nowy Targ.
Patronat honorowy nad uroczystością objął Minister Obrony Narodowej
Józef Zahora-Buławski, uczestnik akcji ratowania amerykańskich lotników, dziękując za ocalenie od zapomnienia tego zdarzenia z czasów wojny, z olbrzymimi wzruszeniem mówił: niech ten pomnik przypomina młodym, że tu, na orawskiej ziemi, w trudnych czasach wojny byli ludzie, którzy pomimo obawy o swoje życie, zechcieli ratować życie amerykańskich lotników.
Odczytano również listy, przesłane przez uratowanego nawigatora bombowca Richarda Hanslera; córkę jednego z ocalonych lotników – Alberta Williama Von Oostroma oraz Andrzeja Grelaka, żołnierza Orawskiej Placówki AK „Limba” i uczestnika akcji ratowania lotników.
Po wystąpieniach gości nastąpiło uroczyste odsłonięcie obelisku. Dokonali go: wójt Gminy Jabłonka Antoni Karlak, Konsul USA Aaron Luster, Szef Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w Krakowie płk Janusz Kurzyna, ksiądz dziekan proboszcz parafii pw. Przemienienia Pańskiego w Jabłonce Kazimierz Czepiel, przedstawiciel Prezydium ZG ŚZŻAK Piotr Kurek oraz Józef Zahora-Buławski. Po odsłonięciu ks. Czepiel poświęcił obelisk, odczytano Apel Pamięci, rozległa się salwa honorowa, złożono wieńce.
Na zakończenie, dziękując za lekcję historii i patriotyzmu, głos ponownie zabrał główny organizator, wójt Gminy Jabłonka. Zabrzmiała pieśń reprezentacyjna Wojska Polskiego. Odprowadzenie Wojskowej Asysty Honorowej i pocztów sztandarowych zakończyło uroczystość na Michalowskim Dziole.
Ostatnim punktem uroczystości było otwarcie w Centrum Kultury Górnej Orawy wystawy historycznej „3 wrzesień 1939 – 13 wrzesień 1944 na Orawie.
Robert Kowalczyk
Dyrektor Orawskiego Centrum Kultury
Więcej informacji i zdjęcia
