W dniach 16–18 czerwca 2023 roku odbyły się Uroczystości Wykusowe. W tym roku poświęcone one były 80. rocznicy powstania Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”.
Tegoroczne Uroczystości objęte zostały Patronatem Honorowym Prezydenta RP Pana Andrzeja Dudy.
Obchody rozpoczęły się odsłonięciem wystawy wielkoformatowej poświęconej powstaniu Zgrupowań oraz konferencją historyczną omawiającą najważniejsze etapy w funkcjonowaniu oddziałów podporządkowanych Janowi Piwnikowi ps. „Ponury”.
Całość spotkania odbyła się na terenie Centrum Przygotowań do Misji Zagranicznych w Kielcach przy współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej Delegatura w Kielcach oraz Związkiem Harcerstwa Rzeczypospolitej Obwód Świętokrzyski. Podczas konferencji wystąpili następujący paneliści:
- dr hab. Urszula Oettingen, prof. UJK – historyk, wykładowca na Uniwersytecie Jana Kochanowskiego
- płk dr hab. Juliusz TYM, prof. ASzWoj – historyk wojskowy, pracownik naukowo-dydaktyczny Akademii Sztuki Wojennej
- dr Marek Jedynak – historyk, dyrektor Oddziału IPN w Białymstoku
Po południu 16 czerwca przy Ławeczce „Halnego” (miejsce pamięci poświęcone ppor. cz. w. Zdzisławowi Rachtanowi ps. „Halny”) odbył się koncert dzieci i młodzieży. Udział w nim wzięli następujący wykonawcy:
- „Pieśń o majorze Ponurym" - Artur, Oliwia Biniek
- „Kochana Ojczyzno" - Dawid Klepacz (Centrum Kultury i Rekreacji w Brodach)
- „Zachwyca nas Polska" - Zespół „Animato" ze SP w Godowie
- „Polskie kwiaty" - Marcelina Stawek z PM w Pawłowie.
- „W imię Ojca" - 104 Art. DH z Mirca
- „Polska flaga" - Nikola Pocheć ze SP w Pawłowie
- „Wrócą chłopcy z wojny" - Zespół „Mate Wojaczki" z ZPO ze Stykowa
- „To nasza Ojczyzna" - Zespół „Violinki" ze SP w Rzepinie
- „Żołnierzom piosenka" - Aleksandra Skiba ze SP nr 11 w Starachowicach
- „Tchnienie wolności" - 104 Art. DH z Mirca
- „Już nie wróci chłopak twój" - Zespół „Violino" ze SP w Rzepinie
- „Biały krzyż?" - Zespół wokalny „Crescendo" ze SP nr w Starachowicach
- „Tak długo was chłopcy nie było" - Natalia Orczyk z I LO w Starachowicach
- „Matko o twarzy czarnej" - Zespół „Mate Wojaczki" ZPO ze Stykowa
- „Armia Krajowa" - Artur Biniek
Główna cześć Uroczystości odbyła się w sobotę 17 czerwca na Uroczysku Wykus, na którym od 1957 roku znajduje się kapliczka z wizerunkiem Matki Bożej wybudowana przez żołnierzy Armii Krajowej podkomendnych „Ponurego” i „Nurta”. Wydarzenie rozpoczęło się Mszą Świętą pod przewodnictwem ks. por. dr Leszka Gralaka oraz Ojca Kazimierza Głaza – Kapelana Okręgu Kielce ŚZŻAK.
W wydarzeniu udział wzięli:
Żołnierze Armii Krajowej na czele ze 102 letnim ppłk Panem Stefanem Michalczakiem, poczty sztandarowe, Kompania Honorowa Komendy Wojewódzkiej Policji w Kielcach oraz 10 Świętokrzyskiej Brygady Obrony Terytorialnej, instytucje Państwowe, Organizacje społeczne, stowarzyszenia, harcerze i strzelcy.
Przedstawiciele centralnych instytucji obecnych na uroczystościach:
- Pan Minister Jan Józef Kasprzyk, reprezentujący Prezesa Rady Ministrów, Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.
- Pani Poseł Agata Wojtyszek
- Pan dr Karol Polejowski – Zastępca Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej
- Pan gen. bryg. Maciej Klisz – Dowódca Wojsk Obrony Terytorialnej
Po Mszy Świętej nastąpiła dalsza część uroczystości. Komenda Wojewódzka Policji w Kielcach przeprowadziła ceremonię wręczenia Honorowej Odznaki Policyjnej im. „Ponurego”, która została ustanowiona na początku lat 90 w porozumieniu ze Środowiskiem Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”–„Nurt”. Odznaczenie zostało wręczone przez Nadinspektora Jarosława Kaletę – Komendanta Wojewódzkiego Policji w Kielcach. Wyróżnienie otrzymali:
- mł. asp. Agata Haluch-Willmann dzielnicowa Komisariatu Policji w Jasienicy, która uratowała życie 3-latkowi wyciągając go ze studzienki
- asp. Tomasz Krężołek i sierż. Kamil Klauziński z Komisariatu Policji w Morawicy, którzy uratowali 12-latka z płonącego budynku.
Następnie głos zabrali:
- Pan Minister Jan Józef Kasprzyk, reprezentujący Prezesa Rady Ministrów, Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.
- Pan dr Karol Polejowski – Zastępca Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej
Organizatorzy otrzymali również listy kierowane przez:
- >Pana Mateusza Morawieckiego – Prezesa Rady Ministrów
- Pana Mariusza Błaszczaka – Wiceprezesa Rady Ministrów, Ministra Obrony Narodowej
- >Pana Jarosława Kaczyńskiego – Prezesa Prawa i Sprawiedliwości
W dalszej części uroczystości nastąpiło wręczenie odznaczeń. Wyróżnienia otrzymali:
Pro Patria – odznaczenie wręczył Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Pan Jan Józef Kasprzyk
- Pani Marzena Bracka
- Pan Jarosław Kosik
- Pan Marcin Kowal
- Pan Sławomir Machniewicz
- Pan Artur Malinowski
Medal za Zasługi dla Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej – odznaczenie wręczył Wiceprezes ZG ŚZŻAK Pan Rafał Obarzanek oraz Skarbnik ZG ŚZŻAK Pan Maciej Jarosiński
- Pan Marek Pietruszka
- Pan Mariusz Gruszczyński
- Szkoła Podstawowa w Wielkiej Wsi im. Świętokrzyskich Partyzantów Armii Krajowej
- Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Starachowicach
Medal za Zasługi dla Związku Żołnierzy Wojska Polskiego – odznaczenie wręczył Ojciec Kazimierz Głaz
- Pan Andrzej Matysiak – Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Radomiu
- Pan Marek Miazga – Nadleśniczy Leśnictwa Zagnańsk
Na koniec wydarzenia nastąpiło odczytanie Apelu Pamięci oraz wykonana została Salwa Honorowa przez Kompanię Honorową Komendy Wojewódzkiej Policji w Kielcach.
Ostatnim punktem sobotniego programu było złożenie wiązanek przy Kapliczce Wykusowej.
W niedzielę 18 czerwca o 10.30 w Opactwie Cysterskim w Wąchocku rozpoczęła się Msza Święta w intencji „Ponurego” i jego żołnierzy. Nabożeństwu przewodniczył Ojciec Kazimierz Głaz – Kapelan Okręgu Kielce ŚZŻAK.
Po Mszy Świętej uczestnicy przeszli w asyście orkiestry i Kompani Honorowej Wojska Polskiego pod pomnik płk. cc. Jana Piwnika ps. „Ponury”, przy którym odbyła się ostatnia część obchodów. Apelem Pamięci oraz salwą honorową uczczono poległych żołnierzy a zebrani przy pomniku złożyli kwiaty i zapalili znicze.
Uroczystości Wykusowe 2023 organizowane były przez Środowisko Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”–„Nurt”, Obwód Świętokrzyski Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej przy wsparciu: Komendy Wojewódzkiej Policji w Kielcach, 10 Świętokrzyskiej Brygady Obrony Terytorialnej, Delegatury Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach, Nadleśnictwa Suchedniów, Centrum Przygotowań do Misji Zagranicznych, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego, Muzeum Historii Polski, Powiatu Starachowickiego, Miasta i Gminy: Starachowice, Bodzentyn, Wąchock, Związku Harcerstwa Polskiego, Stowarzyszenia Siekierno Nasza Ojczyzna, ZS Strzelec.
Zdjęcia autorstwa Pani Anny Ciesielskiej.
